آیا می‌دانستید روشی علمی برای کشف تلفظ زبان‌های قدیمی وجود دارد؟
به ستون هفتگی «Dear Duolingo» خوش آمدید، جایی برای پاسخ به پرسش‌های زبان‌آموزان کنجکاو. این هفته به سراغ یکی از سؤال‌های کلاسیک زبان‌شناسان می‌رویم:
چگونه زبان‌شناسان می‌فهمند که زبان‌ها در گذشته چگونه تلفظ می‌شدند؟
برخی زبان‌ها مانند لاتین دیگر صحبت نمی‌شوند، اما زبان‌شناسان توانسته‌اند اطلاعات زیادی درباره تلفظ، دستور زبان و واژگان آن‌ها به دست آورند. اما چگونه این کار ممکن است؟ بیایید با هم سه روش اصلی این بازسازی زبانی را بررسی کنیم.
روش اول: مقایسه زبان‌های هم‌خانواده
زبان‌ها مانند اعضای یک شجره‌نامه خانوادگی هستند. یک زبان مادر می‌تواند زبان‌های فرعی یا «دختر» ایجاد کند که با گذر زمان ویژگی‌های مشترک و متمایزی خواهند داشت. برای مثال، زبان‌های اسپانیایی، ایتالیایی و فرانسوی همگی از لاتین منشأ گرفته‌اند.
زبان‌شناسان با مقایسه واژگان، دستور زبان و تلفظ‌های زبان‌های دختر می‌توانند به شباهت‌ها پی ببرند و حدس بزنند زبان مادر چگونه تلفظ می‌شده است. این فرایند مانند بازی «تلفن شکسته» در طول قرن‌هاست!
روش دوم: شناخت الگوهای رایج تغییرات آوایی
صداها در زبان‌ها همیشه تغییر می‌کنند، اما این تغییرات کاملاً تصادفی نیستند. زبان‌شناسان می‌دانند که برخی صداها معمولاً به شکلی خاص تغییر می‌کنند. برای مثال:
بی‌صدا شدن در انتهای کلمات: صدای “g” ممکن است در انتهای کلمه به “k” تبدیل شود (مثلاً در زبان آلمانی).
صدادار شدن بین حروف صدادار: صدای “t” بین دو مصوت ممکن است به “d” تبدیل شود، مانند واژه‌ی اسپانیایی habilidad که از لاتین آمده است.
تأثیر صداهای مجاور: صدای بی‌صدا ممکن است کنار صدای صدادار، خود نیز صدادار شود. مثلاً در واژه‌ی اسپانیایی desde، صدای “s” به “z” نزدیک می‌شود.
زبان‌شناسان با بررسی این الگوها می‌توانند مسیر تغییرات آوایی را دنبال کرده و به تلفظ اصلی در زبان مادر نزدیک شوند.
روش سوم: بررسی متون مکتوب
وقتی زبانی اسناد مکتوب دارد، اطلاعاتی ارزشمند درباره تلفظ گذشته آن زبان فراهم می‌شود. برای مثال، در مورد زبان انگلیسیِ میانه (۱۱۰۰ تا ۱۴۰۰ میلادی)، زبان‌شناسان از سه منبع استفاده می‌کنند:
تلفظ کنونی در لهجه‌های مختلف
غلط املایی‌ها و اشکالات نوشتاری
توصیفات و یادداشت‌های زبان‌آموزان و زبان‌شناسان گذشته
نکته جالب این است که زبان‌شناسان عاشق غلط املایی هستند! این اشتباهات به آن‌ها نشان می‌دهد که نویسندگان چگونه صداها را درک می‌کرده‌اند. حتی نوشته‌های روزمره مانند یادداشت‌ها، نامه‌ها یا گرافیتی‌ها می‌توانند سرنخ‌هایی از تلفظ واقعی کلمات به ما بدهند.
همچنین، توصیفات مسافران، محققان و زبان‌آموزان گذشته درباره نحوه تلفظ کلمات، منابع بسیار ارزشمندی برای تحلیل‌های زبانی هستند.
نتیجه‌گیری
اگرچه بازسازی تلفظ زبان‌های گذشته همیشه با مقداری عدم‌قطعیت همراه است، اما روش‌های علمی زبان‌شناسان—از جمله مقایسه زبان‌های هم‌خانواده، بررسی تغییرات آوایی، و تحلیل متون تاریخی—به ما این امکان را می‌دهد تا صدای گذشته‌ها را بشنویم.
آیا شما هم تا به حال به این فکر کرده‌اید که زبان فارسی یا انگلیسی چند قرن پیش چگونه تلفظ می‌شده‌اند؟ اگر بله، به دنیای هیجان‌انگیز زبان‌شناسی خوش آمدید!
