به یک هفته دیگر از «دوولینگو عزیز» خوش آمدید، ستونی ویژه‌ی زبان‌آموزان. برای مرور سوالات قبلی اینجا را کلیک کنید.
سلام زبان‌آموز! با اینکه بسیاری از شما مشغول یادگیری زبانی غیر از انگلیسی هستید، اما حسابی سوال درباره‌ی… خب، خودِ زبان انگلیسی دارید! و البته، من عاشق این موضوعم. پس بیایید این هفته را صرف آشنایی بیشتر با سیر تحول شگفت‌انگیز زبان انگلیسی کنیم!
سؤال امروز:
داستان زبان انگلیسی، سرشار از پیروزی‌ها و شکست‌ها، دوزبانگی و تماس زبانی است، و از زبانی می‌گوید که با اشتیاق واژه‌های جدید را از هر جامعه‌ای که با آن برخورد می‌کند، جذب می‌کند.
تقریباً هیچ‌وقت نمی‌توان به‌طور دقیق گفت که یک زبان «از چه زمانی آغاز شده» یا «چه زمانی متولد شده»، چون تغییرات بزرگ زبانی هرگز یک‌شبه اتفاق نمی‌افتند! در عوض، یک زبان جدید به‌تدریج «متولد» می‌شود و ممکن است به دلایل گوناگونی تغییر کند، اما این دلایل معمولاً به مهاجرت افراد از جایی به جای دیگر یا تغییرات عمده در ساختارهای سیاسی، مذهبی یا فرهنگی یک گروه مربوط می‌شود.
در مورد زبان انگلیسی، همه‌ی این اتفاق‌ها رخ داده‌اند!
انگلیسی از کجا آمده است؟
اگر حدس زده‌اید که زبان انگلیسی از انگلستان آمده، حق با شماست — تا حدی. و اگر حدس زده‌اید که انگلیسی از انگلستان نیامده، باز هم تا حدی درست گفته‌اید!
حدود ۱۶۰۰ سال پیش، بخش جنوبی سرزمینی که امروز آن را انگلستان می‌نامیم، سرزمینی بود با گروه‌ها، پادشاهی‌ها و قبیله‌های کوچک بسیار — و منظره‌ای زبانی پیچیده. در آن زمان، گویشوران زبان‌های سلتیک وجود داشتند، مثل زبانی که بعدها تبدیل به زبان ولزی شد، و همچنین سربازان رومی که به یکی از گویش‌های لاتین صحبت می‌کردند. (و بسیاری از مردم سلت هم احتمالاً به زبان لاتین سخن می‌گفتند!)
بنابراین از نظر زبانی، در آن جزیره‌ی نسبتاً کوچک اتفاق‌های زیادی در جریان بود!
در حدود قرن پنجم میلادی، چندین گروه از مردم اروپای شمالی — به‌ویژه از سرزمین‌های امروزی آلمان و دانمارک — به بخش جنوبی آن جزیره مهاجرت کردند. این گروه‌ها به آنگل‌ها، ساکسون‌ها و جوت‌ها معروف بودند. آن‌ها مردمانی ژرمنی بودند، و از نظر فرهنگی، قومی، مذهبی و زبانی با سلت‌ها و رومی‌هایی که از قبل در آنجا زندگی می‌کردند تفاوت داشتند. در نهایت، زبان آنگل‌ها و ساکسون‌ها تبدیل به زبان غالب سرزمین Engla lond (سرزمین آنگل‌ها) شد. امروزه آن زبان را «انگلیسی کهن» یا Old English می‌نامیم.
اما این تازه آغاز ماجراست. چند قرن بعد، مردمانی با تبار اسکاندیناوی (وایکینگ‌ها!) هم به آن‌ها پیوستند. آن‌ها به زبان‌هایی سخن می‌گفتند که ریشه در سرزمین‌هایی داشتند که امروزه آن‌ها را سوئد، نروژ و دانمارک می‌نامیم.
آیا انگلیسی یک زبان رومی نیست؟
برخی از جنبه‌های این تاریخ ممکن است تعجب‌برانگیز باشد، مخصوصاً با توجه به شباهت‌های فراوان زبان انگلیسی با زبان‌هایی مثل فرانسوی. اما زبان انگلیسی یک زبان رومی نیست — بلکه یک زبان ژرمنی است، و با سایر زبان‌های ژرمنی اروپای شمالی مانند آلمانی، هلندی، سوئدی، دانمارکی و گوتیک (که دیگر زبانی مرده است) هم‌خانواده محسوب می‌شود. با این حال، واژگان انگلیسی با زبان‌های رومی، به‌ویژه فرانسوی، هم‌پوشانی زیادی دارد!
دلیل آن این است که زبان انگلیسی پس از ورود به جنوب انگلستان همچنان به تحول خود ادامه داد و شاید مهم‌ترین عامل این تحول، زبان فرانسوی بود — به طور خاص گویشی موسوم به فرانسوی نرماندی که در آن سوی کانال مانش، در منطقه‌ی نرماندی صحبت می‌شد.
تغییر بزرگ در سال ۱۰۶۶ رخ داد: ویلیام فاتح (ویلیام نرماندی) و نرمان‌ها به انگلستان حمله کردند و طبقه‌ی حاکم جدید را تشکیل دادند. طی قرن‌ها، انگلیسی‌زبانان واژگان زیادی را از فرانسوی نرماندی پذیرفتند — از جمله واژگانی مربوط به مقام، آموزش، حکومت، و چیزهای مجلل مثل غذا و هنر — و آن‌ها را در ساختار دستوری ژرمنی زبان خود جای دادند. بسیاری از آن واژگان فرانسوی و قواعد دستوری ژرمنی تا به امروز باقی مانده‌اند!
اگر به درصد واژگان انگلیسی که از زبان‌های دیگر، به‌ویژه لاتین و فرانسوی، وام گرفته شده‌اند نگاه کنیم، عددی بسیار بزرگ به دست می‌آید: تا حدود ۸۰٪. اما این تخمین تا حد زیادی گمراه‌کننده است، چون شامل همه‌ی واژه‌های موجود در فرهنگ لغت می‌شود، حتی آن‌هایی که یک انگلیسی‌زبان معمولی به ندرت یا حتی هرگز استفاده نمی‌کند. در ادامه چند آمار جالب درباره واژگان انگلیسی آورده‌ایم:
از میان ۱۰۰ واژه‌ی پرکاربرد زبان انگلیسی، ۹۶ واژه ریشه در انگلیسی کهن دارند، و سه واژه‌ی دیگر (they, them, their) از زبان نورس کهن آمده‌اند و در دوره‌ی انگلیسی کهن نیز به کار می‌رفتند. تنها واژه‌ای در این فهرست که نه از انگلیسی کهن است و نه از نورس کهن؟ واژه‌ی very است که ریشه در فرانسوی کهن دارد!
از ۱۰۰ واژه‌ی فهرست Swadesh (فهرستی از واژگان اصلی که بیشترین مقاومت را در برابر تغییر دارند)، ۸۸ واژه از انگلیسی کهن آمده‌اند، چهار واژه از نورس کهن و باقی از لاتین و فرانسوی هستند. این فهرست شامل اعداد، اصطلاحات نزدیک خانوادگی، حروف تعریف (مثل the)، واژه‌های پرسشی (مثل what)، اعضای اصلی بدن و نیازهای اساسی (مثل eat و drink) و واژگان پایه طبیعت و حیوانات است.
از میان ۱۰۰ اسم پرکاربرد در زبان انگلیسی امروز، تقریباً نیمی ریشه در انگلیسی کهن دارند: ۴۴ واژه مستقیماً از انگلیسی کهن و ۴ واژه دیگر از فرانسوی کهن، نورس کهن یا لاتین گرفته شده‌اند که در دوران انگلیسی کهن استفاده می‌شدند. و احتمالاً حدس زده‌اید باقی آن‌ها از کجا آمده‌اند: فرانسوی و لاتین.
زبان انگلیسی کهن چگونه بوده است؟
با اینکه انگلیسی کهن بیش از هزار سال پیش صحبت می‌شده، ما اطلاعات زیادی درباره‌اش داریم، چون به‌خوبی مستند شده است. به‌راحتی می‌توانید شعر حماسی بیوولف را (همراه با ترجمه‌اش به انگلیسی امروزی 😅) در کتاب‌فروشی‌ها یا به‌صورت آنلاین پیدا کنید. علاوه بر این، آلفرد، پادشاه ساکسون‌های غربی، نگارش تاریخ و ادبیات به گویش ساکسونی غربی زبان انگلیسی را بسیار تشویق کرد، و همین گویش به‌مرور به استاندارد زبان انگلیسی کهن تبدیل شد!
برای کسی که به انگلیسی مدرن سخن می‌گوید، انگلیسی کهن کاملاً مثل یک زبان بیگانه به نظر می‌رسد (چه از نظر نگارش، چه صدا و چه ساختار). برای درک آن، باید تقریباً مثل هر زبان جدید دیگری آن را مطالعه کرد! و اگر شما از جمله کسانی هستید که هنگام یادگیری زبان‌های اروپایی از برخی ویژگی‌های عجیب‌وغریب دستوری شکایت می‌کنید، خبر دارم برایتان: انگلیسی کهن هم همان ویژگی‌ها را داشته! مثلاً تا حالا از خودتان پرسیده‌اید که:
«وای، این جنسیت‌های دستوری از کجا آمده‌اند؟» → انگلیسی کهن سه جنسیت دستوری داشت: مذکر، مؤنث و خنثی.
«واقعاً چرا افعال این‌قدر پیچیده صرف می‌شوند؟» → افعال انگلیسی کهن بسته به فاعل و زمان، تغییرات زیادی داشتند.
«چطور ممکنه آدم‌ها واقعاً این همه حالت اسمی رو به خاطر بسپرن؟ داتیو اصلاً یعنی چی؟» → اسامی در انگلیسی کهن حداقل چهار حالت گرامری داشتند.
انگلیسی کهن از بسیاری جهات، شباهت بیشتری با زبان‌های ژرمنی دیگر داشت تا انگلیسی امروزی. در ادامه چند ویژگی زبانی قابل توجه در انگلیسی کهن آورده شده:
🔤 حروف متفاوت: انگلیسی کهن ترکیبات خاصی از حروف و نشانه‌های نگارشی (مثل اَکسان) داشت که امروزه دیگر استفاده نمی‌شوند. همچنین چند حرف خاص داشت که دیگر از زبان حذف شده‌اند — از جمله دو حرف برای صدای «th» در انگلیسی امروزی:
حرف þ (thorn) برای صدای th در کلمه‌ی think
حرف ð (eth) برای صدای th در کلمه‌ی those
🧠 جنسیت دستوری: مذکر، مؤنث، خنثی: همه اسامی در انگلیسی کهن دارای جنسیت دستوری بودند — و معمولاً کاملاً دل‌بخواهی! مثلاً کلمه‌ی wīf به معنی «زن» یا «همسر» خنثی بود، و واژه‌ی دیگر برای زن یعنی wīfmann مذکر بود!
📚 چهار حالت اسمی: اسم‌ها بسته به نقششان در جمله (فاعل، مفعول، مالکیت و غیره) تغییر شکل می‌دادند. این چهار حالت شامل موارد زیر بود:
nominative (فاعل)
accusative (مفعول مستقیم)
genitive (مالکیت)
dative (مفعول غیرمستقیم)
همچنین پایان‌بندی کلمات برای مفرد و جمع متفاوت بود، و برای هر جنسیت دستوری هم پایان‌بندی جداگانه‌ای وجود داشت. 🤯
🙋 ضمیرهای رسمی و غیررسمی: در انگلیسی کهن، روش‌های متفاوتی برای گفتن «تو / شما» وجود داشت بسته به اینکه می‌خواستید رسمی صحبت کنید یا غیررسمی:
þu برای گفت‌وگوی غیررسمی
ge برای موقعیت‌های رسمی
(می‌توانید حدس بزنید کدام یکی حذف شد و کدام به شکل رسمی/غیررسمی در انگلیسی امروزی باقی ماند؟)
تفاوت بین انگلیسی کهن (Old English)، انگلیسی میانه (Middle English) و انگلیسی نوین (Modern English) چیست؟
در ادامه مروری داریم بر تحولات زبان انگلیسی از دوران کهن تا امروز، و آن را در سه مرحله بررسی می‌کنیم:
🏰 Old English (انگلیسی کهن)
زمان: تقریباً از قرن ۵ تا قرن ۱۱ میلادی
ویژگی‌ها:
دستور زبانی پیچیده با چهار حالت اسمی (نصبی، مفعولی، ملکی، داتیو)
سه جنسیت دستوری: مذکر، مؤنث، خنثی
صرف افعال و اسم‌ها پیچیده بود
استفاده از حروف خاصی مانند þ (thorn) و ð (eth)
بسیار متفاوت از انگلیسی امروزی؛ برای فهم آن باید آن را مثل یک زبان بیگانه یاد گرفت
منابع معروف: حماسه‌ی Beowulf، آثار تاریخی به دستور شاه آلفرد
🏯 Middle English (انگلیسی میانه)
زمان: حدود قرن ۱۱ تا قرن ۱۵ میلادی
نقطه آغاز: تهاجم نورمن‌ها در ۱۰۶۶ میلادی
ویژگی‌ها:
حذف اغلب پایان‌های صرفی اسم و از بین رفتن جنسیت‌های دستوری
تنها حالت ملکی (genitive) باقی ماند (مثلاً sowes erys = گوش‌های خوک)
ساختار جمله کمتر انعطاف‌پذیر شد؛ جای کلمات در جمله اهمیت بیشتری پیدا کرد
واژگان آنگلوساکسونی با کلمات فرانسوی جایگزین شدند (مثل cow → beef)
آغاز پدیده‌ی Great Vowel Shift یا «تغییر بزرگ مصوت‌ها» که باعث بی‌نظمی در تلفظ و نگارش کلمات شد
تأثیرگذار اصلی: زبان فرانسه نورمنی و لاتین از طریق فرانسه
منابع معروف: The Canterbury Tales از چاسر، Sir Gawain and the Green Knight
🏙️ Modern English (انگلیسی نوین)
زمان: از قرن ۱۵ تا به امروز
آغاز غیررسمی: پس از مرگ چاسر و شکل‌گیری آثار شکسپیر
ویژگی‌ها:
ادامه‌ی تحول -es ملکی که امروز به صورت ’s باقی مانده (e.g., the cat’s toy)
کاهش شدید صرف افعال؛ اغلب افعال فقط دو شکل زمان حال دارند (e.g., talk, talks) و یکی دو شکل گذشته
نگارش تا حد زیادی استاندارد شد
پیدایش انواع لهجه‌ها و گونه‌های جدید در سراسر جهان
تأثیرگذار اصلی: استعمار، برده‌داری، و جهانیشدنزبان انگلیسی با حضور استعمارگران در سراسر جهان گسترش یافت، واژگان و ساختارهایی از زبان‌های دیگر را وام گرفت، و در بسیاری از مناطق به زبان میانجی (lingua franca) تبدیل شد.
پیدایش کریول‌ها و پیجین‌ها (مانند Jamaican Creole، Cameroonian Pidgin)
منابع معروف: نمایشنامه‌های شکسپیر، موسیقی بیلی هالیدی و حتی بیلی آیلیش
انگلیسی، زبانی به تنوع کاربران خود
مانند اکثر زبان‌ها، داستان زبان انگلیسی شامل تغییر و تطبیق‌های فراوان است، زیرا افرادی که برای برقراری ارتباط از این زبان استفاده می‌کردند، از نظر فرهنگی و سیاسی تکامل یافتند — و دیگرانی که از طریق تسلط بر آن مجبور به تغییر زبانی شدند. در نتیجه، تنوع زبان‌های انگلیسی که امروزه استفاده می‌کنیم، تأثیراتی از سراسر جهان را منعکس می‌کند. بنابراین، قطعاً من ترجیح می‌دهم باور کنم که گروه موسیقی بریتانیایی «مدرن انگلیش» درباره نگرش زبان انگلیسی نسبت به وام‌گیری‌های زبانی صحبت کرده‌اند وقتی که نوشتند: «دنیا را متوقف خواهم کرد و با تو ذوب خواهم شد.»
نویسنده اصلی: دکتر سیندی بلانکو
دانشمند ارشد در زمینه یادگیری در Duolingo است و سابقه تدریس دروس زبان اسپانیایی و زبان‌شناسی در دانشگاه را دارد. او متخصص در یادگیری زبان، دوزبانگی، و تحلیل داده است.
